اَمیرآباد یکی از محله‌های شهر تهران است. امیرآباد در منطقه ۶ شهرداری تهران واقع شده و نام خیابان اصلی آن خیابان کارگرشمالی (خیابان امیرآباد) است. خیابان امیرآباد یکی از خیابان های اصلی و بزرگ تهران است که از محدوده انرژی اتمی و آ. اس. پ شروع می‌شود تا ایستگاه راه آهن امتداد دارد. بعد از انقلاب اسلامی، نام محله امیرآباد محدود به خیابان کارگر شمالی شد.

امیرآباد از سوی شرق به بزرگراه کردستان و محله یوسف‌آباد، از سوی غرب به بزرگراه چمران و محله گیشا، از شمال به بزرگراه شهید همت و محله ده ونک و از سوی جنوب به بلوار کشاورز محدود می‌شود.

بخش‌های متعددی از دانشگاه تهران در این محدوده واقع شده‌اند؛ از آن جمله می‌توان به دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، دانشکده اقتصاد، دانشکده مدیریت، پردیس شماره ۲ دانشکده‌های فنی، دانشکده فیزیک و دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی اشاره کرد. ورزشگاه دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران و مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران از اماکن مهم آن هستند. علاوه بر بخش‌هایی از دانشگاه تهران، پردیس دانشگاه تربیت مدرس نیز در این محله واقع شده است.

 

تاریخچه امیرآباد

میرزا تقی خان امیر کبیر علاوه بر سایر اقدامات عمرانی در کشور ، امیر آباد را نیز در فاصله ی 5 کیلو متری شمال غربی شهر آباد کرد. اعتماد السلطنه در این باره نوشته است : ” امیر در این قریه علاوه بر احیای اراضی و ایجاد قنات های متعدد ، باغ و امارتی معتبر نیز احداث کرد و به واسطه آب و هوای مطبوع تر آن نسبت به تهران اغلب برای استراحت به آنجا می رفت ” ناصرالدین شاه نیز به سبب نزدیکی این قریه به شهر برای تفریح به آنجا سفر می کرد.

وی در یکی از این سفر ها دستور احداث قورخانه را در کنار قریه امیر آباد داد. ظاهرا قورخانه همان قزل قلعه بوده که وسایل لشکری در آن نگهداری می شده است . بعد ها قزل قلعه در اختیار ساواک قرار گرفت و به زندان سیاسی تبدیل شد (این زندان پس از انقلاب اسلامی تخریب و در قسمتی از فضای آن میدان میوه و تره بار ایجاد گردید. ) قسمت اعظم دیگری از زمین های امیر آباد تا قبل از سال 1320 ، محل کشت گندم و جو بود.

از سال 1320 تا 1324 امیر اباد در اختیار نیروهای نظامی آمریکایی قرار گرفت که بر حسب نیاز ساختمان هایی در آن احداث کردند ، ازجمله خوابگاه سربازان ،تعمیرگاه موتوری ، ساختمان بهداری ، ساختمان تصفه خانه آب،کارخانه برق و کارخانه یخ سازی. از دیگر بنا های مهم محدوده امیر آباد که در سال 1328 ساخته شد ، خوابگاه دانشگاه تهران است.

 

جغرافیای شهری :

منطقه 6 یکی از مناطق مرکزی است که هر روز خیل عظیمی از شهروندان تهرانی را از سراسر شهر جهت انجام فعالیت های روزانه به سمت خود جذب می کند. بزرگترین محور شمالی – جنوبی تهران (خیابان ولی عصر) نیز از این منطقه عبور می کند مهم ترین معابر شریانی شهر مانند بزرگراه کردستان ، بزرگراه جلال آل احمد ، بزرگراه شهید چمران ، بزرگراه شهید گمنام ، بزرگراه مدرس ،بزرگراه حکیم ، بزرگراه همت خیابان انقلاب و خیابان کارگر شمالی نیز در داخل و یا حاشیه این منطقه قرار دارند .

 

وسعت :

این منطقه با مساحتی معادل 2/21 کیلومتر مربع ، حدود 2/3 درصد از سطح شهر را در بر می گیرد که از این نظر در رتبه سیزدهم مناطق شهر تهران قرار دارد. مساحت منطقه به 6 ناحیه و 18 محله تقسیم شده و بیش از 30 درصد ساختمان های دولتی و خصوصی را درخود جای داده و به لحاظ موقعیت جغرافیایی در حوزه مرکزی شهر تهران واقع است. این منطقه از شمال به منطقه 3 ، از شرق به منطقه 7 ، از جنوب به مناطق 10 ، 11 و 12 و از غرب به منطقه 2 منتهی می گردد. بزرگراه همت در شمال ، بزرگراه چمران در غرب ،بزرگراه مدرس در شرق و خیابان انقلاب در جنوب این منطقه قراردارند .

 

خصوصیات بافت شهری :

تا حدود سال 1320 ، این منطقه به غیر از باغ های امیر آباد ، زمین های زراعی جلالیه ، باغ میرزا یوسف آشتیانی و اماکنی مانند پادگان جمشیدیه و قزل قلعه ، فاقد سکونت گاه های دائمی بود و هیچ گونه بافت شهری در آن مشاهده نمی شد . امروزه بافت شهری این منطقه متأثر از دوره تکوین آن ، بافتی شطرنجی و منظم محسوب می شود.

 

ویژگی های مسکونی :

ساختمان های مسکونی در این منطقه عموما حیاط دار و با جهت شمال به جنوب اند. منطقه 6 از نظر رده بندی تراکم بنای مسکونی در رتبه اول شهر تهران قرار دارد. حدود 35 درصد این منطقه مسکونی ، بیش از 30 درصد اداری ، تجاری ، آموزشی و حدود 30 درصد به شبکه های حمل و نقل اختصاص دارد .

 

ویژگی های زیست محیطی :

تهران در زمان های دور به شهر درختان چنار شهرت داشت ، به خصوص این که در مسیر خیابان ولی عصر و بلوار کشاورز به دلیل وجود درختان بلند و سرسبز ، دالانی ایجاد شده بود که ظاهری زیبا و دلنشین به شهر می بخشید. هم اکنون نیز این درختان کهنسال از زیبایی های این خیابان ها به شمار می آیند. در منطقه 6 به سبب وجود شیب های متعدد از شمال به جنوب و شرق به غرب دفع آب های سطحی به سادگی امکان پذیر است. وجود تصفیه خانه های آب در برخی نواحی این منطقه و مکانیزه بودن سیستم جمع آوری زباله ، از ویژگی های این منطقه به شمار می آید.

 

تراکم :

منطقه 6 به عنوان یکی از پر تراکم ترین مناطق شهری تهران ، با محدودیت های بی شماری در زمینه توسعه شهری رو به روست چرا که با بیش از 98 درصد فضای ساخته شده ، عملا جایی برای گسترش ندارد و به همین دلیل توسعه عمودی (ارتفاعی ) در آن بسیار مورد توجه قرار گرفته است ، در حال حاضر بیشترین تعداد ساختمان های 6 تا 10 طبقه در این منطقه قرار دارند.

عوامل فوق ، باعث ایجاد حساسیت خاص مدیریت شهری نسبت به مقوله تراکم در منطقه 6 شده است. تراکم مسکونی این منطقه 75 درصد بوده که بالاتر از میانگین تراکم شهر تهران است. نسبت جمعیت نیز در هر کیلومتر مربع از ان برابر با 839/10241 نفر است که از این نظر رتبه دوازدهم را به خود اختصاص داده است.

 

ویژگی های جمعیتی منطقه :

افزایش امید زندگی در بین مردم ، روند افزایش جمعیت افراد سالخورده ، متعادل تر شدن ترکیب خانوارها بر حسب اعضا و محدود تر شدن تعداد فرزندان ، بالا بودن تعداد مهاجران و تنوع قومی ،مذهبی و همچنین توان جمعیت پذیری محدود از ویژگی های جمعیتی منطقه 6 می باشد. این منطقه با جمعیت 225290 نفر ، 81/2 درصد جمعیت شهر را در خود جای داده و از این نظر در رتبه نوزدهم قرار دارد. البته در طول روز ، رقم جمعیت در این منطقه به یک میلیون نفر هم می رسد! میانگین اعضای خانواده در این منطقه نسبت به مناطق دیگر تهران ، پایین تر و اغلب خانوارها کم جمعیت هستند.

 

میزان با سوادی :

در بین مناطق 22 گانه ی تهران منطقه 6 با 1/93 درصد جمعیت با سواد ، بیشترین میزان با سوادی داراست و از این حیث ، سرآمد سایر مناطق به شمار می رود.

 

میزان جمعیت فعال :

میزان جمعیت فعال این منطقه (افراد بالای 18 سال را که توان کار کردن دارند ، جمعیت فعال می نامند ) برابر با میانگین کل شهر تهران می باشد ، ولی میزان جمعیت شاغل در آن از میانگین کل تهران بالا تر است و این امر ، نشان دهنده ی پویایی و تحرک اجتماعی ساکنین آن و ظرفیت و زمینه ی کاری مناسب منطقه می باشد. بیشترین جمعیت فعال منطقه در بخش سوم اقتصادی یعنی خدمات مشغول به کارند .